Gürcistan ekonomik olarak gelişmekte olan bir ülkedir. Bu ülkenin siyasi yapısını ve devlet işleyişini analiz ettiğimizde, ülkenin coğrafi özelliği dışında aynı zamanda yönetimsel olarak da Doğu ve Batı arasında bir stratejik geçiş yaşadığını görüyoruz.
Arama motorlarında bulunan araştırma sonuçlarını incelediğimizde okuyucularımızın çoğunun “Gürcistan başkanlık sistemiyle mi yönetiliyor?“, “Gürcistan’ın yönetim şekli nedir?” gibi sorulara cevaplar aradığını gördük.
Bizde, bu yazımızda güncel anayasa değişikliklerini analiz ederek bu tür sorulara cevaplar sunmayı hedef edindik. Öncelikle belirtelim ki; Gürcistan, demokratik, üniter ve hukuk devletine dayalı bir Parlamenter Cumhuriyettir.
Gürcistan’ın yönetim şeklini tam olarak anlayabilmek için ülkedeki siyasi dinamikleri yerinde gözlemek gerekir. Bizde, bu ülkenin siyasi yapısını derinlemesine kaynaklara dayalı olarak araştırdık.
Gürcistan’ın yönetim şekli, Sovyet sonrasından başlayarak günümüze kadar büyük değişimler geçirdi. Bu değişimlerin hızı, özellikle 2017-2018 anayasa reformları ile artmıştır.
Yaşanan bu gelişmeler, ülkenin “Yarı Başkanlık” sisteminden çıkarak yürütme yetkisini tamamiyle Başbakanda ve Hükümette olduğu parlamenter sisteme taşıdı.
Makalemizde, yalnızca teorik bilgiler yer almamaktadır. Bilgilerin dışında Gürcistan yönetim şeklinin ülkede yaşayanların hayatına nasıl etki ettiğini, ekonomik ve sosyal etkilerini (örneğin; Gürcistan asgari ücret düzenlemelerine) detaylıca analiz edeceğiz.
Gürcistan Devlet Yapısının Temelleri: Anayasal Çerçeve Nasıldır?
Bir ülkede yönetim şekli hakkında yorumlarda bulunabilmek için oyunun kurallarını bilmek gerekir. Ülkelerdeki oyun kuralları da Anayasa’yı ifade etmektedir. Araştırmalarımız sonucunda Gürcistan’da devletin yapısının 3 temel üzerine kurulduğunu anlamış olduk. Bunlar;
- Parlamenter Üstünlük: Devletin yapısında yer alan en yetkili karar organını anlatır.
- Üniter Devlet Yapısı: Üniter yapıda, merkezi yönetim esastır. Ancak bazı bölgelerde özerlik tanınan yapı bulunabilir.
- Güçler Ayrılığı İlkesi: Güçler ayrılığı, yasama, yürütme ve yargının birbirinden eksin ve net olarak ayrılmasını anlatır.
A. 1995 Anayasası ve Büyük Değişim
| Yönetim Unsuru | Eski Sistem (Yarı Başkanlık & Geçiş Dönemi) | Yeni Sistem (Mevcut Parlamenter Cumhuriyet) |
| Yürütmenin Başı | Cumhurbaşkanı (Geniş yetkili) | Başbakan (Tam yetkili icra makamı) |
| Cumhurbaşkanı Seçimi | Doğrudan halk oylaması ile (5 yılda bir) | Seçiciler Kurulu (300 Üye: 150 Vekil + 150 Yerel Temsilci) |
| Parlamento Seçim Sistemi | Karma Sistem (Nispi + Dar Bölge) | Tam Nispi Temsil (%5 Barajlı) |
| Güç Merkezi | Cumhurbaşkanlığı Sarayı (Orbeliani) | Hükümet Binası ve Parlamento |
| Bölgesel Yönetim | Merkezi atamaların baskın olduğu yapı | Yerel yönetimlerin yetkilerinin artırıldığı yapı |
| Siyasi Hedef (Anayasa Md. 78) | NATO ve AB Entegrasyonu | NATO ve AB Entegrasyonu (Değişmez Madde) |
Gürcistan’da yer alan temel anayasa 1995 Anayasasıdır. Bu anayasa zamanın ihtiyaçlarına göre pek çok kez düzenlenmiştir. İncelemelerimizde dikkatimizi çeken nokta yürütme yetkisinin Cumhurbaşkanından alınarak başbakana verildiği dönemdir.
Gerçekleşen bu değişiklik ile, “tek elden yönetim” yönetiminden uzaklaşmak hedeflenmiş, meclis odaklı bir çalışma biçimi hedef alınmıştır.
Araştırma Notu: Gürcistan’daki anayasanın 78. Maddesi önemli bir anayasal metindir. Bu madde ülkenin hedeflerini anayasal güvence içerisine almıştır. Temel hedef Avrupa birliğine ve NATO yapılarına entegre olabilmektir. Söz konusu metinde, hükümetlerin değişmesi halinde bile devlet politikasının yönü sabit kalacak şeklinde düzenlenmiştir. (Kaynak: Gürcistan Yasama Bülteni- Anayasa Metni )
B. Üniter Yapı ve Özerk Bölgeler Paradoksu
Gürcistan’ın yönetim şeklini analiz ettiğimiz sıralarda karşımıza çıkan en karmaşık konulardan birisi “Üniter Devlet” tanımı ile görünen “Özerk Bölge” gerçekliği olmuştu.
Resmi kayıtları ve ülkenin idari yapısını incelediğimizde; Gürcistan’ın başkent Tiflis, 9 idari bölge ve 2 Özerk Cumhuriyetten oluştuğunu görüyoruz. Özerk olan bu bölgeler;
- Acaristan Özerk Cumhuriyeti: Bu bölge Batum merkezlidir. Gürcistan Anayasasıyla tam olarak uyumludur. Kendisine ait yerel hükümeti ve parlamentosu vardır.
- Abhazya Özerk Cumhuriyeti: hukuki olarak Gürcistan’a bağlıdır ancak fiili olarak merkezi hükümetin kontrolünde değildir.
Bu bölgeler, yönetim mekanizmasının işleyiş şekliyle ilgili kritik bilgiler vermektedir.
2: Yürütme Organının Derinlemesine İncelenmesi: Çift Başlılık mı, Tek Adam mı?
Gürcistan siyasetiyle ilgilenenlerin düştüğü bazı yanılgılar olabilmektedir. Bunlardan birisi de Cumhurbaşkanı’nın yetkileriyle ilgilidir. Yaptığımız analizler ve incelediğimiz anayasal metinler bizlere, Gürcistan’da yönetimsel gücün daha çok Başbakan lehine kurulmuş olduğunu göstermektedir.
Cumhurbaşkanlığı ile başbakanlık arasındaki dengeyi tam olarak kavrayabilmek için (Cumhurbaşkanlığı) ile Hükümet Binası arasında bulunan yetki durumlarını incelemek gerekmektedir.
A. Gürcistan Başbakanı: Faaliyetlerin Merkezi
Gürcistan’ın yönetim şekline göre yürütmenin başında Başbakan bulunur. Ancak yürütmenin başında olmak, yetkilerin çok geniş olduğu anlamına gelmemektedir.
Gözlemlerimize göre Başbakan, bakanları atayabiliyor, yeri geldiğinde görevden alabiliyor, devletin bünyesinde bulunan idari yapıları (polis, ordu, istihbarat, ekonomi yönetimi gibi birimler) kontrol altında tutabiliyor.
Başbakanlık ofisi özellikle ekonomiyle ilgili alınması gereken kararlar açısından kritik bir öneme sahiptir. Ülkenin ekonomik modelinin devamlılığını sağlamak hükümetin taktirindedir.
Örnek olarak; alınacak kararlar, sınır ötesiyle yapılacak ticaret işlemleri, dijitalleşme gibi işlemler, e-ticaret hacmi gibi konular üzerinde doğrudan etkilidir. Bu etkiyi belirleyecek olanda ülkedeki hükümetin alacağı kararlardır.
B. Cumhurbaşkanlığı: Devletin Başı
Gürcistan’ın yönetim şekline göre Cumhurbaşkanı demek hem Devletin başı hem de Ordunun başkomutanı demektir.
Bu şekilde geniş bir yetki alanı olduğu düşünülse de araştırmalarımız sonucunda ortaya çıkan sonuca göre, Cumhurbaşkanı hükümetin kararlarını reddedebilse de parlamento yapılan veto işlemini salt çoğunluk ile aşabilmektedir.
Gürcistan yönetim şekline göre Cumhurbaşkanı eski dönemlerde halk tarafından seçilmekteydi. Ancak 2024 yılından itibaren 300 üyesi bulunan Seçiciler Kurulu (Electoral College) tarafından belirlenmektedir. Bu kuruldaki üyeler aşağıdaki birimlerden seçilmektedir;
- Parlamentoda bulunan ve kurula seçilen 150 üye,
- Yerel yönetimlerden ve özerk cumhuriyetlerden (Acaristan ve Abhazya hükümet temsilcileri) seçilen 150 üye, olmak üzere toplamda 300 üye.
Özetle: 150 (Mevcut Milletvekili) +150 (Yerel Yönetim Temsilcisi) =300 Üyeli Seçiciler Kurulu
Gerçekleşen bu sistemsel değişiklik Gürcistan’ın yönetim şeklinin Yarı başkanlık sisteminden “Parlamenter Sistem’e geçtiğiniz göstermektedir.
3: Yasama Organı: Gürcistan Parlamentosu (Sakartvelos Parlamenti)
Yasama organı üzerine inceleme yaparken, bu organı yalnızca kanun yapma açısından değerlendirmemek gerektiğini bilmek gerekir. Gürcistan Parlamentosu’nun içerisinde bulunduğu mevcut siyasi ve fiziki durumu, ülkenin yönetimindeki anlayışı da ortaya koymaktadır.
Önemli Not: Saakaşvili döneminde, bilindiği üzere ülkenin parlamentosu Tiflis’in Kutaisi şehrine taşınmıştı. Bu adımın temel sebebi, merkezdeki gücün dağıtılması için atılmış radikal bir adım olarak biliniyordu. Ancak ilerleyen dönemde iktidar partisi, lojistik ve verimlilik gibi sebepleri gerekçe göstererek, Parlamentoyu tekrar Tiflis’e taşıdı.
A. Ülkedeki Yasama Süreci ve Komisyonların Gücü
Ülkenin parlamentosu tek meclisli bir yapıya sahiptir. 150 milletvekilinden oluşur. Yasamanın gerçekleştirdiği faaliyetler çoğunlukla ihtisas komisyonu üzerinden gerçekleşir.
Yaptığımız analizler, Avrupa Entegrasyon Komitesi’nin, yasama tarafından çıkarılan yasaların AB’ye uyumu ile ilgili bir filtreleme görevi gördüğünü orya koydu. Çünkü bir yasa tasarısı, genel kuruldan önce bu komiteye geliyor ve incelendikten sonra kurula gönderilmektedir. Bu da, AB için düzenleme yapıldığını gösteriyor.
Gürcistan Parlamentosu Resmî Web Sitesi üzerinden güncel yasama faaliyetleri ve kabul gören tasarılar incelenebilir.
B. Seçim Sistemi: Barajlar ve Nispi Temsil
Gürcistan yönetim sistemini demokratik şekilde belirleyen ve öne çıkaran unsur, halk tarafından atılan oyların sandıktan çıkması sonucu oluşan tablonun aynı şekilde meclise yansımasıdır.
Gürcistan uzunca bir dönem “Karma Sistem” (Hem parti listesi hem de dar bölge adayları) ile yönetilmiştir. Sistemin olumsuz yanı, iktidar partisinin mecliste orantısız bir güçle temsil edilmesiydi.
Daha sonraki süreçte, son anayasa reformu gerçekleşmiş ve Nispi Temsil Sistemine geçilmiştir. %5 lik bir seçim barajı sistemi uygulanmıştır.
Bu da siyasi istikrarı korumaya yönelik bir tercihtir. Tüm bu teknik detaylardan ortaya çıkan sonuç, Gürcistan’ının yönetim şekli yönünden “çoğunlukçu” bir anlayış içerisinde değil, “çoğulcu” bir yapıya doğru evrildiği ifade ediyor.
4: Yönetim Şeklinin Görüntüsü: Bürokrasi ve Kamu Hizmet Binaları (Public Service Halls)
Gürcistan’ın yönetim şeklini değerlendirdiğimiz bu yazımızda,ülkenin yapısında bulunan ve fenomen hale gelmiş olan “Bürokrasisiz Devlet” anlayışını açıklamamak olamazdı.
Eski Sovyet zamanında bürokrasi daha çok kâğıt işleriyle yürüyen hantal bir sisteme sahipti. Bu sistem 2004 yılında reform ile yenilenmiştir. Bu konuda gözlem yapabileceğiniz Tiflis’te yer alan ve meşhur olan “Mantar Bina”yı (Public Service Hall) ziyaret ederseniz, ülke ile vatandaş arasında bulunan ilişkinin nasıl dijitalleştiğini fark edebilirsiniz.
“Tek Durak” (One-Stop-Shop) Prensibi Nedir?
Ülkedeki yönetim şeklinin görünüşü incelemelerimize göre aşağıdaki maddelerdeki gibidir;
- Hız ve Verim Açısından: İşlemlerin hızlı şekilde gerçekleşmesi hedeflenir. Pasaport alma süreci, gayrimenkul alım satım işlemleri ya da evlilik adımları birkaç dakikada tamamlanabilmektedir.
- Şeffaflık: Yasa dışı yapılan faaliyetler, gerçekleştirilen reform adımlarıyla nerdeyse bitme aşamasına gelmiştir. Bu durum, merkezi idarenin sıkı politikaları ve teknolojik alt yapıyı geliştirmesi sonucunda gerçekleşmiştir.
- Yabancı Yatırımcı Dostu: Ülke vatandaşı olmayan birisi, Gürcistan’da şirket kurmak istemesi durumunda bürokratik engellerle karşılaşmaz. Yabancı sermayenin ülkeye kolay girebilmesi için devletin aradan çekilmiş olduğu model benimsenmiştir.
5: Yargı Sistemi Nasıl?
Gürcistan yönetim şeklinin en çok öne çıkan sistemi yargıdır. Geçtiğimiz dönemlerde yürütme ve yasama organlarında yapılan reformlara rağmen yargı sistemi tartışılmaya devam etmektedir. (European Commission – Georgia 2023 Report Resmi AB Sitesi)
Gürcistan Anayasa Mahkemesi, yargı ağında yasaların anayasaya uygunluğunu denetleyen bir makamdır. Hatta en üst organdır.
Önemli Not: Herhangi bir ülkede yönetim şekli Kuvvetler ayrılığı bile olsa, mahkeme üyelerinin atamasına yapılan müdahaleler, sistemin ilerleyişini kuvvetler birliğine doğru kaydırabilir.
6: Gürcistan Yönetim Şeklinin Ekonomiye Yansıması Nasıldır?
Gürcistan Anayasal olarak bakıldığında sosyal bir devlettir. Ancak ülkede görülen ekonomi yönetim modeli daha çok “Ultra-Liberal” anlayışı benimsemiştir. Bu modelde, devlet piyasayı düzenlememektedir. Serbest piyasa yönetimi tercih edilir.
Ekonomiye Devlet Müdahalesinin Sınırları ve Ücret Politikaları
Avrupa ülkelerinin ekonomik sistemlerini incelediğimizde çoğunun, sendikalarla anlaşarak katı maaş politikasını belirlediğini fark ettik.
Ancak bu durum Gürcistan’da daha farklı ilerlemektedir. Gürcistan’da işveren üzerine bulunan vergi yükü minimum seviyede tutulmaya çalışılır. Bu anlayış şekli, yatırımcılar tarafından olumlu karşılanırken, çalışan hakları konusunda bazı tartışmalara yol açmaktadır.
Bu konuda, araştırmalarımızı emek piyasasını analiz üzerine yoğunlaştırdık. İncelememizde, devletin taban ücret konusunda çekimsek kaldığını öğrendik. Ülke yönetiminin serbest piyasa üzerine ısrarlı duruşu, Gürcistan asgari ücret rakamlarının neden yasal olarak zorunluluk taşımadığını açıklıyor.
Yönetim, refah artışını zam yaparak değil istihdamı arttırarak sağlamaya çalışmaktadır. Bu nedenle asgari ücret yasal bir koruma altında alınmamış piyasanın kendi iç dengesine bırakılmıştır.
7: Kültür Politikaları ve “Yumuşak Güç” Yönetimi
Gürcistan’ın yönetim şekli, yalnızca yasalarla anlaşılamaz. Aynı zamanda kültürü ve bu kültürü nasıl yönettiği de önemlidir. Ülkenin, kültürel mirası ve yurt dışından gelen turisti, ulusal güvenlik kadar değerli görülmektedir. Yönetim, Avrupalı kimliğini ön planda tutabilmek için kültürel öğeleri önemsemekte ve diploması aracı olarak görmektedir.
Geleneksel Üretim ve Devlet Desteği
Ülkenin kültür bakanlığı ile Ekonomi bakanlığı, bazı yerel üretimleri teşvik edebilmek adına hibe programları sunabilmektedir. Yapılan bu düzenlemenin amacı, ülkeye gelen turistlere daha kaliteli ürünler sunabilmektir.
Sahada gerçekleştirdiğimiz gözlemler, turistlerin yoğun olduğu bölgelerde devletin uygulamış olduğu bu teşviğin sonuçlarının olumlu yansıdığı yönündedir.
Ziyarete gelen turistlerin, esnaflarla kurduğu bağ, genellikle oymacılık, şarapçılık ya da emaye sanatı olarak adlandırılan Minankari üzerinedir.
Tüm bunları birlikte ele aldığımızda Gürcistan hediyelik eşyalar sektörünün sadece basit bir ticaret olmadığı ortaya çıkıyor. Bu alan aynı zamanda “Milli Marka” (Nation Branding) stratejisinin bir örneğidir. Yönetim, ülkedeki ürünlerin kalitesini korumayı amaçlayarak, bir anlamda imajını taze tutmaya çalışıyor.
8: Sonuç ve Gelecek Öngörüleri: Gürcistan Nereye Gidiyor?
Gürcistan’ın yönetim şeklini tüm yönüyle analiz etiğimizde aşağıdaki durumlar karşımıza çıkmaktadır;
Gürcistan, resmiyette Parlamenter Demokrasi sistemiyle yönetilmektedir. Bu yönetim anlayışı kuvvetler ayrılığı, anayasal kurumlar ve seçim sistemlerinden oluşur. Bu süreç Avrupa standartlarına uygun olarak düzenlenmiştir.
Ülkenin siyasi durumunu derinlemesine araştırdığımıza, “sistemin teorisi” ile “sokağın durumu” arasında giderilmesi gereken birtakım durumlar olduğunu görmekteyiz.
- Jeopolitik Sıkışmışlık: Gürcistan’ın yönetim şekli dış politikalara göre zaman zaman sınanabilmektedir. Hükümetin verdiği kararlar hassas dengeler arasında değişebilmektedir.
- Kurumsallaşma Süreci: Kurumların yönetim üzerinde ki etkisi güçlendikçe demokrasi daha ileri seviyeye ilerleyecek gibi görünüyor.
Gürcistan Yönetim Şekli Hakkında Sıkça Sorulan Sorular (S.S.S)
Gürcistan’da Başkanlık sistemi mi var?
Hayır. Gürcistan’ın yönetim şeklinde 2017 ve 2018 yılarında gerçekleşen anayasa değişikliği ile “Yarı Başkanlık” sitemi terk edilerek, Parlamenter Cumhuriyet sistemine geçilmiştir. Bu sistemde yürütme yetkisi Başbakan ve Hükümettedir.
Gürcistan Cumhurbaşkanı halk tarafından mı seçilir?
Ülkede, 2024 yılında kadar Cumhurbaşkanı halk tarafından seçiliyordu. Ancak yapılan yeni düzenleme ile Cumhurbaşkanı Parlomento üyeleri ve yerel temsilcilerden oluşan 300 kişilik bir Seçiciler Kurulu (Electoral College) tarafından seçilmektedir.
Gürcistan Avrupa Birliği üyesi midir?
Hayır, Gürcistan Avrupa birliğine tam olarak üye olamamıştır. 2023 yılının aralık ayında “Aday Ülke” olmuştur. Gürcistan’ın yönetim şekli ve yasaları, AB yasalarına uyum kapsamında güncellenmemeye çalışılmaktadır.
Gürcistan üniter bir devlet mi?
Evet, Gürcistan anayasal üniter bir devlet olarak bilinir. Ancak bu ülkenin yapısında Acaristan ve Abhazya (fiili işgal altında) adlarında iki adet özerk Cumhuriyet bulunur.
